Pierwsza strefa czystego transportu w Polsce staje się faktem, a zostanie wprowadzona w Krakowie w dwóch etapach (w bardzo łagodnej wersji od lipca 2024, bardziej restrykcyjne wymogi zaczną obowiązywać od lipca 2026). Decyzje zostały podjęte, akty prawne opublikowane, a plan wdrożenia konkretnych etapów ma określone czasowe ramy. Strefa będzie obejmowała wszystkie ulice w obrębie administracyjnym Krakowa z wyjątkiem kilku dróg tranzytowych.
Opinie dotyczące wymagań i wielkości strefy są podzielone. Niektórzy uważają, że założenia strefy nie są wystarczająco rygorystyczne, aby przyniosły pożądane efekty. Z drugiej strony sceptycy są zdania, że ograniczenia są zbyt wymagające i restrykcyjne, a powołują się na przykłady innych europejskich miast, w których strefy działają od wielu lat.
Jak faktycznie wyglądają strefy czystego transportu w innych miastach Europy?
Berlin
Od początku skupił się głównie na wyeliminowaniu z miasta samochodów z napędem dieslowskim. Aby móc wjechać do strefy, zwanej Umweltzone, trzeba spełniać określone wymogi norm emisji Euro, poświadczone specjalną naklejką, przyklejoną na szybie samochodu. Naklejki sprzedają urzędy rejestracji pojazdów i urzędy miast, jak również upoważnione warsztaty samochodowe i organizacje zajmujące się badaniem pojazdów. Nalepka kosztuje od 5 do 20 euro, w zależności gdzie i na jaki pojazd jest zakupiona.
SCT była wprowadzana w Berlinie etapami, od stycznia 2008 roku. W pierwszym etapie wyeliminowano wjazd do miasta pojazdów z silnikiem Diesla poniżej normy Euro 2 (pojazd z normą Euro 1 mógł wjechać tylko pod warunkiem posiadania zmodernizowanego filtra cząstek stałych). Samochody benzynowe, dopuszczone do wjazdu musiały spełniać wymogi przynajmniej Euro 1. Wówczas, zakazem wjazdu dotkniętych było około 7 proc. aut zarejestrowanych w Berlinie.
Drugi etap, od stycznia 2010 roku, dopuszczał wjazd tylko dla samochodów z silnikami Diesla spełniających normę Euro 4 (lub Euro 3 ze zmodernizowanym filtrem cząstek stałych) oraz dla pojazdów benzynowych spełniających wymogi Euro 1. Założenia drugiego etapu obowiązują w Berlinie do dziś. Dodatkowo w 2019 roku wprowadzono nowe ograniczenie dla pojazdów z silnikami Diesla, zwane „Diesel Euro 6 LEZ”, które objęło osiem najbardziej zanieczyszczonych ulic miasta. W czerwcu 2021 roku uznano, że jakość powietrza poprawiła się w połowie ulic objętych “Diesel Euro 6 LEZ” i zniesiono tam obostrzenia.
Strefa czystego transportu funkcjonuje w Berlinie codziennie 24/7. Samochody znajdujące się w strefie są weryfikowane przez wyrywkowe kontrole policyjne. Nawet jeśli pojazd spełnia normę emisji spalin, ale nie ma naklejki na przedniej szybie, jest traktowany jako niespełniający zasad. Kara wynosi 80 euro.
Antwerpia
W Antwerpii strefę czystego transportu, zwaną tutaj lage-emissiezone, wprowadzono po raz pierwszy w 2017 roku i zaplanowano jej rozwój etapami (kolejno w 2022, 2025 i 2028), za każdym razem podwyższając obowiązujące normy Euro, eliminujących starsze lub wysokoemisyjne samochody w strefie. Przyjęte rozwiązania dopuszczają poruszanie się po strefie pojazdów o niższych standardach Euro niż dopuszczone, pod warunkiem zarejestrowania w systemie i wykupienia dziennej przepustki, która kosztuje 35 euro i upoważnia do wjazdu 8 dni w roku.
Obecnie dopuszczone do wjazdu są samochody spełniające wymagania Euro 2 z silnikiem benzynowym. Natomiast diesle muszą spełniać standardy Euro 5 (samochody z silnikami wysokoprężnymi spełniające wymogi Euro 4 również mogą wjechać za dopłatą). Trzeci etap będzie obowiązywał od stycznia 2025. Pojazdy benzynowe będą musiały spełnić normę Euro 3, a diesle Euro 6 lub Euro 5 za dopłatą. Wprowadzenie czwartego etapu planowane jest na styczeń 2028. Samochody benzynowe będą musiały spełniać normę Euro 4, a pojazdy z silnikami Dielsa – Euro 6d.
Pojazdy wjeżdżające do strefy sprawdzane są za pomocą systemu monitoringu, który jest skutecznym narzędziem kontroli i nakładania kar dla tych, którzy nie przestrzegają regulacji. Strefa działa codziennie 24/7.
Rotterdam
Rotterdam ma dwie strefy czystego transportu, które obecnie dotyczą przede wszystkich samochodów ciężarowych i dostawczych.
Pierwsza – Milieuzone – do 2020 dotyczyła samochodów osobowych, przyczep i ciężarówek. Ze względu na poprawę jakości powietrza w Rotterdamie, od 2020 roku strefa dotyczy już wyłącznie ciężarówek z silnikiem Diesla, ważących więcej niż 3,5 tony, które muszą spełniać normę Euro 6. Strefa funkcjonuje 365 dni w roku. Pojazdy wjeżdżające monitorowane są systemem kamer podłączonych do bazy danych. Osoby naruszające przepisy karane są grzywną od 150 euro do 350 euro. Aby wjechać do strefy nie ma potrzeby rejestracji.
Druga strefa – Maasvlakte Rotterdam – również dotyczy tylko samochodów ciężarowych o masie powyżej 3,5 tony. Aby wjechać, kierowca musi dokonać bezpłatnej rejestracji, a ciężarówka – jeśli z silnikiem Diesla – spełniać normę Euro 6.
W Rotterdamie planowana jest również strefa zeroemisyjnego transportu, która będzie obowiązywała od 2028 roku i wdrażana etapowo. Strefa dotyczyć będzie ciężarówek i samochodów dostawczych.
Londyn
Pierwsza strefa czystego transportu, zwana Low Emission Zone, powstała w lutym 2008 roku. Dotyczyła wówczas tylko dużych ciężarówek o masie powyżej 12 ton, które – jeśli posiadały silnik Diesla – musiały spełniać normę Euro 3. Od lipca tego samego roku, takie same ograniczenia obowiązywały również wszystkie pojazdy powyżej 3,5 tony oraz niektóre auta o mniejszej masie, jak minibusy czy karetki.
Od stycznia 2012 pojazdy o masie powyżej 3,5 tony obowiązywała norma Euro 4, a od marca zeszłego roku – Euro 6. Pojazd, który nie spełnia norm może ubiegać się o przepustkę wjazdową. Ceny przepustki różnią się w zależności od pojazdu. Strefa monitorowana jest za pomocą kamer do automatycznego odczytu tablic rejestracyjnych. Za wjazd samochodem niespełniającym normy grozi kara w wysokości od 80 do 1000 funtów, w zależności od m.in. rodzaju pojazdu, terminowości zapłaty. Strefa funkcjonuje całodobowo.
Przy okazji londyńskiej strefy czystego transportu, warto wspomnieć o Ultra Low Emission Zone, czyli strefie bezemisyjnej, która obejmuje centrum miasta. Aby wjechać do ULEZ samochody osobowe muszą spełniać normy Euro 4 (benzyna) lub Euro 6 (diesel). Wjazd przy niespełnieniu określonych standardów jest możliwy za opłatą, która wynosi 12,5 funta. W planach jest poszerzenie, od sierpnia 2023, obszaru strefy o wszystkie dzielnice Londynu. Strefa jest stała, obowiązuje każdego dnia w roku przez całą dobę.
Paryż
Paryż był pierwszym miastem we Francji, które wprowadziło strefę czystego transportu, zwaną zone à faible emission, inaczej ZFE. Strefa ta podzielona jest na dwie części. Wjazd do niej uzależniony jest od posiadania naklejki tzw. CRIT'Air, którą każdy kierowca zobowiązany jest przykleić do przedniej szyby samochodu. Rodzaj CRIT'Air różni się w zależności od emisyjności pojazdu.
Mniejsza strefa – City of Paris – funkcjonuje od lipca 2016 roku. Większa strefa – Greater Paris – wprowadzona została trzy lata później. Ubiegłego roku obie strefy połączono. Założenia strefy dopuszczają wjazd dla pojazdów z certyfikatem CRIT'Air 2 (benzyna Euro 4, diesel Euro 5). Planowane są następne dwa etapy wdrożenia – od 2024 w strefie dopuszczony będzie tylko wjazd samochodów benzynowych od normy Euro 5, bez pozwolenia na wjazd pojazdów z silnikiem Diesla, zaś od 2030 roku dopuszczony będzie wjazd tylko dla pojazdów zeroemisyjnych.
Co ciekawe, w Paryżu strefa funkcjonuje czasowo: dla pojazdów osobowych od poniedziałku do piątku w godzinach 8:00 – 20:00 i dla pojazdów ciężarowych codziennie od 8:00 do 20:00 codziennie. Za wjazd niecertyfikowanym samochodem przewidziane są kary finansowe od 68 do prawie 300 euro.
Mediolan
Strefa Area B pokrywa prawie cały obszar miasta i funkcjonuje od 2019 roku. Przewiduje różne ograniczenia w zależności od pojazdu. Obecnie, od października bieżącego roku w strefie obowiązują normy Euro 3 dla pojazdów benzynowych i Euro 6 dla diesli, i już wiadomo, że normy te będą podnoszone: w 2023, następnie w 2025 roku -docelowo od 2028 roku dopuszczone będą tylko pojazdy benzynowe od normy Euro 5, zaś diesle od Euro 6d. Od 2030 roku ruch pojazdów z silnikiem Diesla w SCT w Mediolanie będzie całkowicie zabroniony. SCT obowiązuje w mieście od poniedziałku do piątku w godzinach 07:30 – 19:30. Ruch w strefie monitorowany jest za pomocą kamer, za przekroczenia nakładane są kary w wysokości 80 euro.
Krakowska SCT na tle innych europejskich miast
Strefa czystego transportu w Krakowie dopiero powstanie, a w innych europejskich miastach strefy funkcjonują od lat. Wymogi wjazdu zawsze wprowadzane były etapami, aby mieszkańcy mogli spokojnie dostosować się do nowych przepisów.
Restrykcje strefy w Krakowie w 2026 roku będą łagodniejsze niż we wszystkich rozpatrywanych miastach oprócz Berlina, gdzie poziom zanieczyszczenia powietrza poprawił się na tyle, że nie ma potrzeby wprowadzenia bardziej rygorystycznych wymogów.
Czytaj też:
Kraków pierwszym miastem ze strefą czystego transportu w Polsce. Kto nie wjedzie?Czytaj też:
Zaskoczenie w Krakowie. Prawie 250 tys. samochodów do wymiany